ورود فرزند به زندگی مشترک، شیرینی‌ها و چالش‌های بسیاری را به همراه دارد. یکی از بزرگترین چالش‌ها، حجم انبوه و بی‌پایان وظایف مربوط به مراقبت و تربیت کودک است که اگر به درستی مدیریت نشود، می‌تواند منجر به خستگی مفرط، احساس بی‌عدالتی و تنش بین زوجین گردد. “تقسیم وظایف” در فرزندپروری، نه به معنای یک حسابرسی دقیق و مو به مو، بلکه به معنای ایجاد یک سیستم مشارکتی، عادلانه و منعطف است که در آن هر دو والد نقش فعال و مؤثری ایفا می‌کنند. این مقاله قصد دارد راهکارهای عملی و گام به گام برای تقسیم بهینه وظایف فرزندپروری را ارائه دهد تا زوجین بتوانند با همکاری و همدلی، این دوران پر مسئولیت را با آرامش و رضایت بیشتری سپری کنند و الگوی مناسبی برای فرزندان خود باشند.
ایجاد یک سیستم کارآمد برای تقسیم وظایف در خانواده، نیازمند گفتگو، برنامه‌ریزی و تعهد متقابل است. این فرآیند را می‌توان در گام‌های زیر خلاصه کرد:
گام اول: لیست کردن تمام وظایف، از آشکار تا پنهان
اولین قدم، شناسایی دقیق تمام کارهایی است که برای مراقبت و تربیت فرزند(ان) انجام می‌شود. با همسرتان بنشینید و لیستی جامع از تمام وظایف تهیه کنید. این لیست باید شامل کارهای روزمره مانند آماده کردن شیر، تعویض پوشک، حمام کردن، خواباندن، غذا دادن، بازی کردن، خواندن کتاب، کمک در تکالیف مدرسه، بردن و آوردن از مدرسه یا مهدکودک باشد. هم‌چنین وظایف “پنهان” یا کمتر دیده شده مانند برنامه‌ریزی برای وعده‌های غذایی، خرید مایحتاج کودک، تنظیم وقت دکتر، مدیریت برنامه‌های فوق برنامه، و حتی بار ذهنی مربوط به نگرانی‌ها و برنامه‌ریزی‌های آینده کودک را نیز فراموش نکنید. برای مثال، زوجی که فرزند مدرسه‌ای دارند، متوجه می‌شوند وظایفی مانند چک کردن تکالیف، آماده کردن میان‌وعده، و ارتباط با معلم، همگی بخشی از این لیست هستند.
گام دوم: ارزیابی منصفانه توانمندی‌ها، علایق و محدودیت‌ها
پس از تهیه لیست وظایف، نوبت به بررسی توانمندی‌ها، علایق، و هم‌چنین محدودیت‌های زمانی و انرژی هر یک از والدین می‌رسد. شاید یکی از والدین در آرام کردن کودک هنگام گریه مهارت بیشتری داشته باشد، در حالی که دیگری در بازی‌های خلاقانه یا کمک به تکالیف درسی بهتر عمل می‌کند. هم‌چنین، برنامه کاری و میزان انرژی هر فرد در ساعات مختلف روز باید در نظر گرفته شود. هدف این نیست که وظایف به طور کاملاً مساوی (۵۰-۵۰) تقسیم شوند، بلکه هدف، رسیدن به یک تقسیم “منصفانه” است که هر دو طرف احساس کنند بار مسئولیت‌ها به طور عادلانه توزیع شده است. برای نمونه، پدری که صبح زود سر کار می‌رود، ممکن است مسئولیت رسیدگی به کودک در طول شب را کمتر بر عهده بگیرد، اما در عوض، عصرها و آخر هفته‌ها زمان بیشتری را به بازی و مراقبت از فرزند اختصاص دهد.
گام سوم: مذاکره، توافق و تخصیص وظایف
با در دست داشتن لیست وظایف و ارزیابی توانمندی‌ها، زمان مذاکره و توافق بر سر تخصیص وظایف فرا می‌رسد. در این مرحله، گفتگوی باز و صادقانه اهمیت بسیاری دارد. هر یک از والدین می‌توانند وظایفی را که ترجیح می‌دهند یا در انجام آن‌ها مهارت بیشتری دارند، انتخاب کنند. برای وظایفی که هیچ‌کدام تمایلی به انجام آن ندارند، می‌توان به صورت چرخشی یا با یافتن راه‌حل‌های خلاقانه (مثلاً ساده‌سازی کار یا استفاده از کمک بیرونی در صورت امکان) به توافق رسید. مهم است که این تخصیص با رضایت دو طرف صورت گیرد. به عنوان مثال، ممکن است مادر ترجیح دهد مسئولیت تهیه صبحانه و آماده کردن کودک برای مهد را بر عهده بگیرد و پدر مسئولیت بردن او به مهد و خواباندن شبانه باشد.
گام چهارم: ایجاد یک برنامه عملی و قابل مشاهده
پس از توافق، بهتر است برنامه تقسیم وظایف به صورت مکتوب و در جایی قابل مشاهده (مانند روی در یخچال یا در یک تقویم مشترک دیجیتال) قرار گیرد. این کار به جلوگیری از فراموشی، سردرگمی و سوءتفاهم‌ها کمک می‌کند. برنامه می‌تواند هفتگی یا ماهانه باشد و جزئیاتی مانند مسئول هر کار و زمان انجام آن را مشخص کند. برای خانواده‌هایی که برنامه‌های متغیری دارند، این برنامه می‌تواند انعطاف‌پذیرتر طراحی شود.
گام پنجم: انعطاف‌پذیری، حمایت و قدردانی متقابل
زندگی پر از اتفاقات غیرمنتظره است. بیماری، اضافه کاری، یا خستگی مفرط می‌تواند باعث شود یکی از والدین نتواند به وظایف محوله خود عمل کند. در چنین شرایطی، انعطاف‌پذیری و حمایت همسر اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد. به جای سرزنش، باید به کمک یکدیگر شتافت. هم‌چنین، قدردانی از تلاش‌های همسرتان، حتی برای انجام وظایف عادی و روزمره، می‌تواند انگیزه و رضایت او را افزایش دهد. یک “متشکرم” ساده برای اینکه همسرتان کودک را حمام کرده یا در انجام تکالیف به او کمک کرده، معجزه می‌کند.
گام ششم: مشارکت دادن فرزندان در وظایف (متناسب با سن)
با بزرگ‌تر شدن فرزندان، می‌توان برخی وظایف سبک و مناسب سن آن‌ها را به خودشان واگذار کرد. این کار نه تنها از بار مسئولیت والدین می‌کاهد، بلکه به رشد حس مسئولیت‌پذیری و مهارت‌های زندگی در کودکان نیز کمک می‌کند. کارهایی مانند جمع کردن اسباب‌بازی‌ها، چیدن میز، یا کمک در مراقبت از حیوان خانگی می‌تواند به تدریج به فرزندان سپرده شود.
گام هفتم: بازبینی و تنظیم مجدد برنامه به صورت دوره‌ای
نیازهای کودک با رشد او تغییر می‌کند و شرایط زندگی خانواده نیز ثابت نمی‌ماند. بنابراین، لازم است برنامه تقسیم وظایف به صورت دوره‌ای (مثلاً هر چند ماه یکبار یا با هر تغییر عمده در زندگی خانواده) مورد بازبینی و در صورت لزوم، تنظیم مجدد قرار گیرد. این بازبینی فرصتی برای گفتگو در مورد آنچه خوب پیش رفته و آنچه نیاز به بهبود دارد، فراهم می‌کند.
کلام پایانی
تقسیم عادلانه وظایف فرزندپروری، بیش از آن‌که یک فرمول ثابت باشد، یک فرآیند پویا و نیازمند ارتباط مستمر، همدلی و همکاری بین والدین است. این رویکرد نه تنها به کاهش استرس و افزایش رضایت در زندگی مشترک کمک می‌کند، بلکه الگویی از همکاری و احترام متقابل را به فرزندان ارائه می‌دهد. به یاد داشته باشید که هدف نهایی، ایجاد یک تیم والدگری قوی و متحد است که با عشق و آرامش، مسیر رشد و شکوفایی فرزندان را هموار می‌سازد. اگر در این مسیر با چالش‌های جدی مواجه هستید، مشورت با یک مشاور خانواده می‌تواند بسیار راهگشا باشد.
“نقشه راه تقسیم وظایف خانوادگی”
۱. هر یک از شما به طور جداگانه، تمام وظایفی را که در طول یک هفته معمول برای مراقبت و تربیت فرزند(ان) انجام می‌دهید یا فکر می‌کنید باید انجام شود، روی کاغذ بنویسید. سعی کنید تا حد امکان دقیق باشید (از تعویض پوشک و تهیه غذا گرفته تا بازی کردن، کمک به تکالیف، بردن به کلاس و…).
۲. لیست‌های خود را با هم مقایسه کنید. وظایف مشترک را مشخص کرده و وظایفی را که ممکن است دیگری فراموش کرده باشد، به یک لیست جامع و مشترک اضافه کنید. در مورد هر وظیفه و اهمیت آن به طور مختصر گفتگو کنید.
۳. در کنار هر وظیفه از لیست مشترک، هر یک از شما با علامت‌گذاری مشخص کنید:
علاقه (❤️): وظایفی که از انجامشان لذت می‌برید یا برایتان راحت‌تر است.
عدم علاقه (✖️): وظایفی که برایتان دشوار است یا علاقه‌ای به انجامشان ندارید.
بی‌تفاوت (➖): وظایفی که نسبت به انجامشان حس خاصی ندارید.
سپس، به طور تقریبی تخمین بزنید که در حال حاضر هر کدام از شما چه درصدی از بار کلی این وظایف را بر عهده دارید. (این مرحله برای افزایش آگاهی است، نه سرزنش).
۴. با توجه به علایق و توانمندی‌ها، شروع به تخصیص وظایف کنید. سعی کنید وظایفی که یکی از شما به آن علاقه دارد، به او سپرده شود. برای وظایفی که هر دو بی‌تفاوت هستید یا علاقه‌ای ندارید، به دنبال راه‌حل‌های منصفانه باشید (مثلاً تقسیم بر اساس روزهای هفته، انجام چرخشی، یا ساده‌سازی آن وظیفه). هدف، رسیدن به توزیعی است که هر دو طرف آن را “منصفانه” بدانند، نه لزوماً کاملاً برابر.
۵. وظایف تخصیص‌یافته را در یک جدول هفتگی ساده وارد کنید. مشخص کنید چه کسی، چه روزی و (در صورت لزوم) چه ساعتی مسئول کدام وظیفه است. توافق کنید که این برنامه را برای یک یا دو هفته به صورت آزمایشی اجرا کنید.
۶. پس از اتمام دوره آزمایشی، جلسه‌ای برای بازبینی برگزار کنید. در مورد اینکه چه چیزهایی خوب کار کرده، چه چالش‌هایی وجود داشته و چه تغییراتی لازم است، گفتگو کنید. برنامه را بر اساس نتایج و توافق جدید، اصلاح نمایید.
می‌خواهم بیشتر بدانم:
مهم‌ترین وظیفه والدین، محمدعلی شهبازی، انتشارات سیمای فلق
۱۳ کاری که والدین دارای ذهن قوی انجام نمی دهند، ایمی مورین، مترجم منصور بیگدلی، انتشارات بهار سبز
هم شاغل هم مادر: مدیریت زندگی حرفه‌ای و شخصی، گروه نویسندگان، مترجم پریسا ابن یامینی، انتشارات اژدهای طلایی
